Voor De Ommekeer

Het is algemeen bekend dat in de jaren ‘80 grote economische veranderingen zijn doorgevoerd die hebben geleid tot de globalisering van markten. Lokale wetgeving met betrekking tot geld en bezit werden vervangen door een beleid van deregulatie wat ruimbaan moest geven aan internationale kapitaalstromen, wat op zijn beurt weer goed zou zijn voor de werkgelegenheid. Tot zover de optimistische theorie. Immers, dik veertig jaar later kunnen we weliswaar constateren dat het kapitaal in een geglobaliseerde economie floreert, maar er tegelijker een grote tweedeling is ontstaan tussen de mensen die hiervan profiteren en zij die dat niet kunnen. Hoe heeft deze kloof kunnen ontstaan?

Het medialandschap in Nederland oogt gevarieerd. Achter het grote aanbod van televisiestations en radiozenders woedt echter een grote strijd om dominantie. John de Mol lijkt deze wel eens te kunnen gaan winnen.

Er wordt veel gesproken over toenemend populisme. Zo ook in Nederland. Nadat Fortuyn problemen benoemde kwam eerst Wilders die de nalatenschap van zijn ideeën voortzette  en er een schepje bovenop deed. Nu met Baudet erbij - die steeds meer in de peilingen stijgt - lijkt het rechts populisme volgens sommigen in Nederland groter dan ooit. Of toch niet? Volgens Gerard Drosterij, politiek filosoof, moeten we anders over populisme denken. “Ik denk dat populisme tegenwoordig door alle partijen heengaat. Populisme is naar mijn idee een politicus die ideeën in korte soundbites weergeeft en het volk naar de mond probeert te praten. Ook iemand als Jesse Klaver of Sybrand Buma gedraagt zich als populist.”

Het idee dat werk een belangrijke vorm van zingeving, socialisatie en disciplinering omhelst is voor iedereen vanzelfsprekend. Door ons dagelijkse werk krijgt een mensenleven gestalte, treden we in contact met anderen en kunnen we dingen bereiken die alleen onmogelijk zijn. Ondanks dat we niet anders gewend zijn staat de centrale rol die werk in ons leven speelt toch op de helling. Door technologisering en robotisering worden sluipenderwijs steeds meer banen overbodig en kunnen steeds meer taken uitgevoerd worden door robots. Wat zijn de gevolgen van deze ontwikkeling?

Computational thinking, informatievaardigheden, mediawijsheid… zomaar een greep uit de zogenaamde 21e-eeuwse vaardigheden die centraal zouden moeten staan in het onderwijscurriculum om kinderen goed voor te bereiden op een plek in een gedigitaliseerde maatschappij. Technologisering verandert niet alleen de aard van de maatschappij, zo luidt het volgens voorstanders van deze vaardigheden, maar ook het tempo waarin ontwikkelingen elkaar opvolgen. Kennis zou snel verouderen en aanpassingsvermogen is vereist om in te kunnen spelen op een dynamische omgeving. Een redelijk en logische verhaal, zo lijkt het. Maar er zijn ook critici. En zij roeren zich steeds actiever in het publieke debat.

De financiële crisis ligt inmiddels al weer tien jaar achter ons. Maar er zijn nog steeds zorgen, volgens Arnoud Boot, hoogleraar ondernemingsfinanciering en financiële markten. Niet alleen zit het financieel stelsel nog vol met schulden, ook is het door de wijze van vervlechting is het nog steeds vatbaar voor risico’s van binnenuit. In dit gesprek met Ad Verbrugge kijkt hij terug op de afgelopen tien jaar en blikt hij vooruit op de uitdagingen die nog voor ons liggen.

De moderne maatschappij heeft moeite om hedendaagse fenomenen en ziekteverschijnselen zoals burn-out, depressie en angst- en paniekstoornissen te begrijpen. Alhoewel er erg veel middelen zijn die de symptomen bestrijden – denk aan antidepressiva – blijkt het erg moeilijk om tot de oorzaak van het probleem door te dringen. Volgens Paul Verhaeghe komt dit doordat de mens zich opnieuw tot zichzelf moet leren verhouden. Hij schreef er een boek over, waarin opvallend genoeg wordt teruggegrepen op oude bronnen om die nieuwe zelfverhouding te begrijpen. Samen met Ad Verbrugge verkent hij in dit gesprek de thematiek van zijn werk.

In 2012 gaf Jaap Versfelt zijn goed betaalde baan bij McKinsey voorgoed op om zich als initiatiefnemer van stichting leerKRACHT volledig te storten op de verbetering van het Nederlandse onderwijssysteem. Wat heeft hem hiertoe gezet? Wat is het verhaal achter deze stichting? Hoe valt het succes te verklaren? Paul van Liempt gaat hierover met hem in gesprek.

Cybercriminaliteit is al zo oud als het internet zelf. De kans is groot dat je ooit wel eens op een frauduleuze URL hebben geklikt of een e-mailbijlage hebben geopend die een virus bleek te bevatten. Om dit tegen te gaan zetten overheid en bedrijven sinds jaar en dag in op voorlichting en preventieve maatregelen. Desondanks is cybercriminaliteit springlevend - denk maar aan een recente fenomenen als tikkiefraude of webwinkeloplichting. Hoe veilig zijn we eigenlijk op het internet? En hoe kunnen we ons beter beveiligen tegen cybercriminaliteit en hacks?

Onlangs sprak Ype de Boer op Brainwash festival, een jaarlijks filosofisch festival in de binnenstad van Amsterdam. Volgens sommigen voorzien festivals als Brainwash in een vraag naar zingeving als reactie op een steeds breder gedeelde ervaring van vervreemding in het leven van de moderne mens. In dit gesprek met Voor de Ommekeer legt Ype de Boer mede aan de hand van het werk van filosoof Giorgio Agamben uit hoe we deze ervaring kunnen begrijpen, welke reacties hierop mogelijk zijn en wat de consequenties kunnen zijn.

In 2016 begon Ronald Kouvelt met zijn compagnon Stucomm: een whitelabel-applicatie waarmee onderwijsinstellingen veel effectiever met studenten kunnen communiceren. Hij begon - zoals de start-up mythologie dat dicteert - op de spreekwoordelijke zolderkamer, maar is inmiddels gevestigd aan een grachtenpand waar hij leiding geeft aan ongeveer 60 medewerkers. Hoe is het zover gekomen en wat zijn de plannen voor de toekomst? Paul van Liempt gaat met hem het gesprek aan.

Zo rond de tijd van de Maagdenhuisbezetting kwam een kleine groep studenten en docenten in een kraakpand in de Amsterdamse Spuistraat bij elkaar omdat ze iets miste binnen het onderwijsaanbod en daar de zere vinger op wilde leggen. Onderwijs, zo ontdekten ze, moet meer zijn dan alleen kennisoverdracht; het dient ook een vormend karakter te hebben. Samen besloten ze zelf initiatief te nemen en dit onderwijs aan te gaan bieden. Bijna vijf jaar later floreert de Bildungacademie nog steeds en is ze onlangs zelfs door de VU gevraagd om een bachelor-breed programma mede vorm te geven, waarbij persoonlijke vorming van de student en het nemen van maatschappelijke verantwoordelijkheid centraal staat. In dit gesprek met David van Overbeek vertelt Dylan Vianen hoe dit tot stand is gekomen en wat er allemaal in het verschiet ligt.

Volgens velen is er niet wezenlijk veel veranderd aan ons economisch systeem sinds de financiële crisis tien jaar geleden uitbrak. Niet alleen zijn er biljoenen euro’s bijgedrukt om slechte leningen van banken op te kunnen kopen, ook het wetenschappelijk economisch verklaringsmodel is niet gekanteld. Over dit achterliggende raamwerk schreef Arjo Klamer een boek. In dit gesprek met Ad Verbrugge bespreekt hij hoe de economische discipline nog steeds te vele leunt op een verouderd en eenzijdige benadering van de mens, wat de gevolgen daarvan zijn geweest en hoe het beter kan.

Vanaf 2019 wordt er een nieuw lesboek voor het vak filosofie aan het voortgezet onderwijs gebruikt: Het Goede Leven en de Vrije Markt. Het boek kent een opvallende thematiek waardoor het niet alleen lijkt te zijn geschreven om gelezen te worden door middelbare scholieren. “Dat klopt”, zegt medeauteur Verbrugge, “We leven in een tijd waarin enorme vragen op ons afkomen die voor iedereen urgent gaan worden. Het is daarom ook te lezen door een breder publiek.” In dit gesprek voelt Paul van Liempt hem aan de tand.

Sinds een aantal jaar is het landelijk beleid er op gericht meer bestuursaangelegenheden te decentraliseren. Op papier hebben gemeenten hierdoor extra taken, maar krijgen ze ook meer zeggenschap en verantwoordelijkheid zodat ze de lokale bevolking beter kunnen bedienen. Niet overal pakt dat goed uit, zegt Chris Aalberts, schrijver van het boek Palermo aan het Marsdiep. In Den Helder is volgens hem te zien hoe de papieren voordelen van decentralisatie in de praktijk teniet kunnen worden gedaan door andere krachten die spelen. In dit gesprek met David van Overbeek bespreekt hij waarom de Noord-Hollandse stad volgens hem symbool staat voor grotere uitdagingen voor de lokale politiek.

Dat de #metoo-discussie tot hevige discussies heeft geleid staat buiten twijfel. Interessanter is de vraag wat het heeft opgeleverd. Wat is er werkelijk verandert na de massale bekentenissen van vrouwen wereldwijd? Volgens sommigen heeft de discussie juist ongewenste reacties opgeroepen. Zo zijn er mensen die zeggen aan #metoo-moeheid te leiden en klaar te zijn met het ‘gezeur’. En op plekken als Wall Street zouden vrouwen steeds meer gemeden worden om risico’s in te perken, zo werd laatst door Bloomberg opgetekend. “Een kinderachtige reactie van die mannen”, zegt Stella Bergsma. “De #metoo-discussie veroorzaakt ongemak, maar als mens moet je het ongemak juist aangaan en niet wegdrukken.” Aan Marlies Dekkers vertelt ze hoe dit ongemak aan te gaan en waarom we nog lang niet zijn waar we zouden moeten zijn.

Het recent ondertekende verdrag van Marrakesh heeft in veel landen stof doen opwaaien. Zo ook in Nederland. Wat volgens Paul Scheffer vooral opviel is de manier waarop kritiek op het pact is gemarginaliseerd en gediskwalificeerd terwijl er afspraken in het pact staan die wel degelijk wenkbrauwen doen fronzen, zoals richtlijnen voor positievere berichtgeving door media over immigratie. In dit gesprek bespreekt hij met Ad Verbrugge zijn blik op het Marrakesh verdrag, waarmee hij ook aan thematiek van zijn recent verschenen boek raakt.

Bijna zijn hele leven bezorgde Rob Falk met zijn bedrijf Falk Coerier juridische en zakelijke post door heel Nederland. Voor vijf uur ’s middags afgehaald betekende voor tien uur de dag erna in de brievenbus. Zijn spoeddienst was naar eigen zeggen een gat in de markt, en het verhaal van zijn bedrijf onderschrijft dat. In dit gesprek met Jaap Koelewijn vertelt Rob Falk over zijn verhaal als ondernemer en alle grilligheden die daarmee samengaan.

Wie leest over blockchain bekruipt al snel het gevoel dat de nieuwe technologie wordt neergezet als een alles-in-één-oplossing. Decentralisatie zou dé oplossing zijn voor allerlei problemen die gaan over data, macht en eigenaarschap. Volgens Olivier Rikken is de hype echt, maar heersen er ook veel broodjeaapverhalen. “Blockchain is voor heel veel zaken namelijk helemaal niet nodig, of zelfs gewenst.” In dit gesprek met Paul van Liempt bespreek hij de zin en onzin van de blockchain-hype.

De baan voor het leven is niet meer van deze tijd. Steeds vaker wordt er van mensen verwacht dat ze zich kunnen aanpassen aan veranderende omstandigheden, ook op latere leeftijd. Maar is dat eigenlijk wel mogelijk? Kunnen mensen na een bloeiende carrière een ander talent ontwikkelen? In dit gesprek vertelt Jaap van Muijen, hoogleraar psychologie aan Nyenrode, over de wetenschap achter talentontwikkeling en zijn eigen ervaringen.